Muzyka współczesna, Niemcy, Rosja

Tajemnica IX Symfonii

Życie i twórczość Alfreda Schnittke balansowało między dwoma światami – rosyjskim i niemieckim. To kulturowe zderzenie Wschodu z Zachodem wywarło znaczny wpływ na jego muzykę. Schnittke urodził się na terenie Związku Radzieckiego, jednak w młodym wieku wyjechał na studia do Wiednia. W późniejszym czasie pobierał także nauki w Moskwie. Z jednej strony ukształtowali go zatem Strawiński i Szostakowicz, z drugiej zaś Mahler oraz Berg. 

Muzyka Alfreda Schnittke łączyła w sobie różne style. Kompozytora interesowała synteza gatunkowa, a także czasowa – przeszłości ze współczesnością. Ta multi-stylistyka to prawdziwa zabawa konwencjami, żonglerka tym, co znane, na przemian z eksperymentowaniem, mieszanka groteski ze sferą niemal transcendencyjną. Nic dziwnego więc, że w twórczości Schnittke, oprócz cytatów z muzyki klasycznej, znajdujemy również odniesienia do spuścizny popularnej, rozrywkowej. Ta charakterystyka ma odzwierciedlenie nawet w uprawianych przez kompozytora dość archaicznych gatunkach, takich jak m.in. concerto grosso – forma zaczerpnięta z baroku. 

Jeden z filarów twórczości Schnittke stanowią symfonie. Na dwa lata przed śmiercią kompozytora, powstają szkice ostatniej – dziewiątej. Rozpoczęcie prac nad symfonią, która miała otrzymać numer 9, jest właściwie równoznaczne z postawieniem „pierwszego kroku do trumny”. Znana z historii muzyki klątwa dziewiątej symfonii ciąży na twórcach już od czasów Beethovena. Żona Alfreda Schnittke, Irina Katajewa, głęboko wierzyła w wartość ostatniej, artystycznej wizji swojego męża, uważając ją za „muzyczny testament”. To z jej inicjatywy podjęto później próby rekonstrukcji rękopisów po śmierci kompozytora. Pierwsze podejście zakończyło się fiaskiem – artysta, który podjął się tego zadania, krótko później zmarł. Pracę nad utworem przejął wówczas młody, rosyjski kompozytor – Aleksandr Raskatow. Premiera Symfonii nr 9 w jego interpretacji odbyła się w 2008 roku wraz z orkiestrą Filharmonii Drezdeńskiej.

Podczas słuchania utworu może nasunąć się wiele pytań. Przede wszystkim, w jaki sposób powstawało to dzieło? Schnittke, podczas komponowania swojej ostatniej symfonii miał 65 lat, przeżył trzy wylewy i był częściowo sparaliżowany. Jak zachowywał się umysł schorowanego już twórcy? Czy działał sprawnie? Jaki był całkowity zamysł Symfonii? Czy była to ostatnia wola pełna rezygnacji i zobojętnienia, czy naznaczony cierpieniem bunt człowieka przeciw śmierci? A może przesłanie, którym kompozytor chciał się jeszcze podzielić ze światem?