Obchody Triduum Sacrum, za których początek uznaje się obecnie wieczorną Mszę wielkoczwartkową, zaczynały się dawniej pierwszą z trzech tzw. Ciemnych Jutrzni, charakterystycznych dla trzech kolejnych dni nabożeństw. Ciemne Jutrznie, a więc połączone Mattutinum –  nocna godzina brewiarzowa, i Laudesy – godzina poranna, były jedynymi częściami oficjum (modlitwy brewiarzowej) śpiewanymi w sposób uroczysty. Ich charakterystycznym elementem było gaszenie po każdym psalmie jednej z 15 świec palących się na specjalnym trójkątnym świeczniku – aż ku całkowitej ciemności. W praktyce nabożeństwa te często antycypowano wieczorem dnia poprzedniego, stąd Ciemna Jutrznia Wielkiego Czwartku bywała odprawiana już w środowy wieczór. Na strukturę nabożeństwa składają się przede wszystkim psalmy z antyfonami, lekcje (w tym charakterystyczne i niezwykle płodne muzycznie Lamentacje Proroka Jeremiasza), responsoria i ewangeliczny Kantyk Zachariasza. Pierwszym psalmem pokutnych Laudesów powtarzanym też na samym końcu celebracji jest Psalm 50 (w nowszej numeracji 51), znany od pierwszego słowa jako Miserere. Słynne 9-głosowe opracowanie jego tekstu skomponował ksiądz Gregorio Allegri dla Kapeli Sykstyńskiej. To właśnie podczas śpiewu wielkotygodniowego oficjum, miał Mozart usłyszeć i zapisać ze słuchu kompozycję, której rękopiśmienna partytura była pilnie strzeżona i miała tylko kilka kopii, a jej wykradzenie groziło nawet ekskomuniką…  

Wśród wielkoczwartkowych responsoriów pierwsze miejsce zajmuje In monte Oliveti, którego tekst mówi o modlitwie Chrystusa na Górze Oliwnej. Wśród polifonicznych opracowań responsorium znajduje się także to autorstwa polskiego kompozytora przełomu renesansu i baroku – Mikołaja Zieleńskiego.  

Biblijna scena, zawarta w tekście responsoriów, stała się inspiracją do powstania jedynego oratorium w twórczości Ludwiga van Beethovena Chrystus na Górze Oliwnej op. 85. Warto jednak zaznaczyć, że kompozycja ta nie powstała do tekstu biblijnego, a do słów poety Franza Xavera Hubera i skupia się na emocjonalnym przedstawieniu cierpienia szykującego się na śmierć Zbawiciela.  

W godzinach popołudniowo-wieczornych w kościołach sprawuje się uroczystą Mszę Świętą upamiętniającą Ostatnią Wieczerzę, a więc Paschę spożytą przez Jezusa i Apostołów w przeddzień wydarzeń Golgoty. Na jej koniec przenosi się uroczyście Najświętszy Sakrament do kaplicy adoracji, w Polsce nazywanej zwyczajowo ciemnicą, co w zbiorowej świadomości symbolicznie unaocznia pojmanie i uwięzienie Chrystusa. Temu przeniesieniu towarzyszy hymn Pange lingua gloriosi – Sław języku tajemnicę, którego słowa napisał św. Tomasz z Akwinu. Hymn Pange Lingua, znany i wciąż śpiewany na swą oryginalną gregoriańską melodię, jest jednym z ważniejszych dzieł katolickiej hymnografii.