Francja, Religijne

Ujrzały wszystkie krańce ziemi

Kilka lat temu mieszkańcy Paryża ujrzeli przerażający widok – pożar katedry Notre-Dame. Świątynia, której odbudowa zdaje się rozpocząć lada chwila, to miejsce z historią tak obszerną i długą, iż przeczytanie jej od góry do dołu z pewnością zajęłoby nam wiele wieczorów. Gdybyśmy jednak podjęli się takiego wyzwania, z pewnością dowiedzielibyśmy się w pierwszych zdaniach, iż konsekracja ołtarza w Katedrze miała miejsce w roku 1182. Niedługo po tym dostojnym wydarzeniu zaczyna się nasza dzisiejsza muzyczna opowieść. 

Mimo, że na naszym blogu rzadko zaglądamy do epok wcześniejszych niż renesans, chcielibyśmy w dzisiejszym artykule zrobić wyjątek. Zabierzemy Państwa w podróż w otchłanie średniowiecza, które, jak się okazuje, wcale nie muszą brzmieć tak mrocznie, jak nam się wydaje. 

Pod koniec XII wieku katedra Notre-Dame w Paryżu nie jest jeszcze ukończoną budowlą, jednak już działa. Jednocześnie działa także przykościelny chór, który czyni wciąż budowaną świątynię jednym z najważniejszych ośrodków muzycznych w Europie. Bohater dzisiejszego artykułu – Perotinus Magnus – jest kompozytorem tworzącym przy paryskiej katedrze. Nie znamy dokładnej daty jego urodzin ani śmierci. Wiemy natomiast, że żył gdzieś pomiędzy latami 1155 a 1205. Znamy także przykłady jego twórczości, która potwierdza tezę, że Perotinus to najwybitniejszy przedstawiciel tzw. Szkoły Notre-Dame, czyli grupy kompozytorów działających przy wspomnianej wcześniej świątyni.

Perotinus, chociaż pozostaje wciąż nieznany wielu melomanom, był jednym z najbardziej zaawansowanych twórców we współczesnych mu czasach. Jako jego największe osiągnięcie uznaje się stworzenie na nowo dzieła “Magnus Liber Organi”, autorstwa jego poprzednika – Leoninusa. Perotinus wzbogacił zbiór dwugłosowych utworów opatrzonych terminem ‘organum’ o utwory trzy- i czterogłosowe, co było innowacją w tamtych czasach. Szczególną uwagę zwraca dzieło “Viderunt Omnes”, dziś najpopularniejszy utwór kompozytora. Tekst, w języku łacińskim, ma swoje źródło w Piśmie Świętym – konkretnie w Psalmie 97. Poniżej zamieszczamy polski przekład, dla ułatwienia Państwu odbioru. 

Ujrzały wszystkie krańce ziemi Zbawienie Boga naszego. 

Wykrzykujcie Bogu, wszystkie ziemie!

Objawił Pan zbawienie swoje; w obliczu narodów okazał swoją sprawiedliwość. 

Alleluja, alleluja. 

Wielokrotnie mówił Bóg dawniej do ojców naszych przez Proroków; na ostatek w tych czasach przemówił do nas przez Syna. 

Alleluja.

Tekst ten nie imponuje długością. Nie przeszkadzało to jednak Perotinowi, który na jego podstawie napisał utwór trwający niemal 12 minut! Fakt ten nie pomógł niestety popularności psalmu – w tamtych czasach tekst grał ważniejszą rolę niż melodia, zwłaszcza w muzyce religijnej. U Perotinusa natomiast wyraźnie słyszymy skupienie na treści muzycznej. Dzieło przeznaczone jest na cztery głosy, z czego jeden z nich wykonuje tzw. nutę burdonową, która stanowi podstawę całego utworu. Pozostałe głosy tworzą współbrzmienia, które mogą przypominać kanon. Jest to poniekąd słuszne skojarzenie, ponieważ “Viderunt Omnes” Perotinusa to jeden z pierwszych przejawów polifonii – rodzaju faktury, w której wszystkie głosy są tak samo ważne. Podczas słuchania można zwrócić uwagę na interesujące współbrzmienia, których uzyskanie możliwe jest dzięki równoległym interwałom – odległościom między dźwiękami, które prowadzone są jednocześnie w tym samym kierunku. Jako ciekawostkę można dodać, że niektóre równoległości były w późniejszych epokach niemile widziane, natomiast w średniowieczu natknąć się na nie można nader często.

Pozostawiamy Państwa zatem w średniowiecznym nastroju, życząc – jak zawsze – przyjemnego odbioru!

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *